Novy Niurnbierh. Jeŭropa stvaraje Śpiectrybunał pa vajnie va Ukrainie — ci zmohuć asudzić Łukašenku?
U mai Rada Jeŭropy pačała stvarać Śpiecyjalny trybunał dla razhladu złačynstvaŭ ahresii Rasii suprać Ukrainy. Upieršyniu z časoŭ Niurnbierhskaha i Takijskaha trybunałaŭ mižnarodnaja supolnaść budzie pryciahvać da adkaznaści słužboŭcaŭ za ahresiju ŭ bok inšaj dziaržavy ci jaje padtrymku. Zakranuć praces moža i Biełaruś — raskazvajem, jak mienavita.
U adroźnieńnie ad Niurnbiehskaha pracesu, Śpiectrybunał pa ahresii Rasii suprać Ukrainy pačnie svaju pracu jašče da zaviaršeńnia vajennych dziejańniaŭ. I raźmieścicca jon nie ŭ Niurnbierhu, a ŭ Haazie. Jurydyčnuju praceduru stvareńnia Śpiectrybunału zapuściła Rada Jeŭropy — pra heta było abvieščana 14 maja.
Viadoma, što pryciahnuć da adkaznaści praz trybunał možna budzie nie tolki rasijskich słužboŭcaŭ, ale i biełaruskich. Kijeŭ vystupaje i za rasśledavańnie pa ŭdziełu KNDR u vajnie, ale tut jość šmat ciažkaściaŭ, źviazanych i z tym, jak ličyć pastaŭki zbroi Rasii ad KNDR, i tym, jak ličyć udzieł karejskich vajskoŭcaŭ u vajnie. Takaja ž niezrazumiełaść datyčycca Irana.
Važna, što pakul praces nie abmiežavany datami, jakija buduć ličycca pačatkam ahresii Rasii. Heta vyznačać užo ŭ sudzie. A ŭ Statucie Śpiectrybunała budzie napisana, što jon maje jurysdykcyju pa złačynstvach ahresii suprać Ukrainy — biez aznačeńnia, kali mienavita: z 2014 ci z 2022 hoda.
Jašče adna detal, istotnaja dla razumieńnia Śpiectrybunała, heta mahčymaje pakarańnie dla vinavatych i paniaćcie «imunitetu». Prysud budzie zaležyć ad viny kankretnaha abvinavačanaha, ale vyšejšaj mieraj pakarańnia stanie pažyćciovaje źniavoleńnie. Darečy, heta jašče adno adroźnieńnie ad Niurnbiehskaha trybunału, dzie šerah nacysckich złačyncaŭ byli asudžany da śmiarotnaha pakarańnia. U dadatak da źniavoleńnia možna budzie atrymać štraf ci kanfiskacyju majomaści.
Tut u spravu ŭstupaje «imunitet» toj ci inšaj piersony. Sudździ nie zmohuć razhladać spravy suprać kiraŭnika dziaržavy, staršyni ŭrada i ministra ŭnutranych spraŭ, pakul jany znachodziacca pry ŭładzie. To-bok heta trojka ludziej budzie mieć dypłamatyčnuju abaronu da taho momantu, pakul nie pakinie pasady. Takaja sistema budzie dziejničać i dla Łukašenki, i dla Pucina.
Čamu Śpiectrybunał stvarajuć da zaviaršeńnia vajny? Jak sudzić ludziej u ich adsutnaści?
U publičnym poli pakul niama całkam usich dakumientaŭ, jakija rehulujuć pracu Śpiectrybunała. Tamu rabić kančatkovyja vysnovy nakont jaho funkcyjanavańnia rana.
Spravy suprać palitykaŭ možna budzie razhladać in absentia — bieź ich fizičnaj prysutnaści, zaŭvažyła ŭ kamientaryi dla «Našaj Nivy» jurystka, ekśpiertka Biełaruskaha Chielsinskaha kamitetu Kaciaryna Dziajkała.
Pra heta farmuliroŭka całkam hučyć tak: «u vypadkach, kali hetaha patrabujuć intaresy pravasudździa i kali zacikaŭlenaja asoba admoviłasia ad svajho prava ŭdzielničać u raźbiralnictvie albo byli pryniatyja ŭsie razumnyja miery dla zabieśpiačeńnia jaje prysutnaści, ale biezvynikova».
«Pytańnie jašče, jak buduć tłumačycca ŭsie hetyja formuły. Ale ahułam heta jakraz vyklučeńnie z praktyki mižnarodnych kryminalnych trybunałaŭ i Mižnarodnaha kryminalnaha sudu, jakija za ahulnaje praviła ličać toje, što takija pracesy niemahčymy. U tym liku praz standarty prava na spraviadlivy sud», — kaža jurystka.
Jana zhadvaje tolki adzin Śpiecyjalny trybunał, dzie raźbiralnictvy taksama dazvalałasia pravodzić u adsutnaści abvinavačanaha — heta praces pa Livanie. Bolš za toje, jon taksama jak i miechanizm pa Ukrainie byŭ hibrydnym — to-bok uličvaŭ miascovaje zakanadaŭstva (u vypadku z Ukrainaj — ukrainskaje).
«Čamu jaho (Śpiectrybunał pa vajnie va Ukrainie — NN) pačali rychtavać da zaviaršeńnia vajny? Tamu što vidavočna, što takoha zaviaršeńnia nie asabliva pradbačycca pakul i naŭrad ci jano budzie (dakładna nie budzie) u vyhladzie poŭnaj parazy praciŭnika, kali krainy-pieramožcy vyrašajuć los taho, chto prajhraŭ. To-bok nie vielmi zrazumieła adsiečka pačatku kanca.
Plus padrychtoŭka, zasnavańnie i zapusk pracy Trybunała — heta doŭhatryvały praces i kali vola dziaržaŭ jość stvaryć jaho zaraz, čamu nie. Palityčnaja situacyja źmianiajecca pastajanna. I choć niejkija adkazy ŭ śfiery pravasudździa pavinny davacca ŭ lubym vypadku», — tłumačyć Dziajkała.
Jakaja rola demakratyčnych siłaŭ u pryciahnieńni Łukašenki da adkaznaści?
Pytańniem dałučeńnia Biełarusi ŭ miechanizm Śpiectrybunała aktyŭna zajmałasia kamanda Narodnaha antykryzisnaha ŭpraŭleńnia. Jaje lidar, palityk Pavieł Łatuška, u kamientaryi «Našaj Nivie» zaŭvažyŭ, što mienavita NAU daviałosia pierakonvać partnioraŭ na toje, kab jurysdykcyja orhana raspaŭsiudžvałasia na vajenna-palityčnaje kiraŭnictva Biełarusi.
Tak, kaža palityk, z 2023 hoda jany viali kamunikacyju z Pravavym departamientam Rady Jeŭropy. Taksama Łatuška razmaŭlaŭ z Hienieralnaj prakuraturaj Ukrainy, z kiraŭnikom departamienta, jaki adkazvaje za stvareńnie Śpiectrybunała. Jurysty arhanizacyi stvaryli kankretnyja farmuloŭki dla rezalucyj PASIE, niekatoryja ź jakich byli pryniatyja dasłoŭna.
«Dla našych partnioraŭ NAU padrychtavała materyjały, jakija abhruntoŭvajuć i śviedčać, što jurydyčna niemahčyma vyklučyć pradstaŭnikoŭ režymu Łukašenki z-pad jurysdykcyi dadzienaha Trybunała, bo dla hetaha niama padstaŭ u mižnarodnym pravie», — zaŭvažaje Łatuška.
Łatuška taksama sustrakaŭsia z členami Core Group Rady Jeŭropy — hrupy ekśpiertaŭ z roznych krain, jakija raspracoŭvali statutnyja dakumienty dadzienaha trybunała, a taksama z pastajannymi pradstaŭnikami dziaržaŭ pry Radzie Jeŭropy, što ŭvachodziać u hetuju hrupu.
Palityk pierakanany, što siarod demakratyčnych siłaŭ Biełarusi važnuju rolu ŭ pryciahnieńni biełaruskich słužboŭcaŭ da adkaznaści ŭ miežach hetaha trybunału adyhrała taksama Śviatłana Cichanoŭskaja, jaje Ofis i Kaardynacyjnaja rada.
Kamanda NAU ličyć, što pad dziejnaść Śpiectrybunała, akramia vysokapastaŭlenych kiraŭnikoŭ, mohuć trapić usie tyja asoby, jakija źjaŭlajucca členami Rady biaśpieki i Hienieralnaha štaba Biełarusi.
«Taksama varta praanalizavać rolu, naprykład, staršyniaŭ Homielskaha i Mahiloŭskaha abłvykankamaŭ u zabieśpiačeńni infrastruktury dla ŭvodu rasijskich vojskaŭ na terytoryju Biełarusi», — adznačaje Łatuška.
Jakaja praktyčnaja značnaść Śpiectrybunała?
Atrymlivajecca, navat ujaŭnaje kančatkovaje rašeńnie sudu budzie bolš dekłaratyŭnym, čym realnym? Što ahułam moža pahražać Łukašenku i inšym adkaznym?
«Pierad tym, jak kazać pra imunitety i efiekty dla Łukašenki, chaču skazać, što Łukašenka ŭžo chutka zabłudzić va ŭsich trybunałach i sudach, kudy jaho chočuć adpravić. I paŭtaru svaju niaźmiennuju tezu — jaho niemahčyma budzie razdvaić ci rastraić i adpravić paŭsiul, — kamientuje Dziajkała. —
Navat kali ŭjavić, što na momant, kali stanie mahčymym pryciahnieńnie da adkaznaści, Łukašenka akažacca žyvym, pry kiraŭnictvie novaj ułady i heta novaja ŭłada zachoča jaho vydać trybunału ci sudu, jakija buduć jaho čakać (a heta try ŭmovy minimum), to, vidavočna (heta jak minimum maja pazicyja), što bolš pryjarytetna dla biełaruskaha hramadstva z usich punktaŭ hledžańnia, kab jon adkazaŭ pierš za ŭsio za dziejańni ŭ adnosinach biełarusaŭ i padziei, źviazanyja z prezidenckimi vybarami 2020 i paśla».
Biełaruskaje pytańnie ŭ miežach Śpiectrybunała najbolš važnaje i bolš vierahodnaje ŭ pryciahnieńni da adkaznaści vyšejšych vajennych słužbovych asob Biełarusi, dadaje Dziajkała. Sumnievy ŭ ekśpiertki vyklikajuć taksama pracesy in absentia:
«Ja razumieju namier stvaralnikaŭ minimizavać źviazanyja ruki — tamu što zusim niezrazumieła, kali i ci zmohuć hetyja asoby paŭstać pierad Trybunałam.
Tym nie mienš mienavita ŭ vypadkach mižnarodnych złačynstvaŭ, kali rola pracesu pryciahnieńnia da adkaznaści nie prosta ŭ tym, kab kahości jurydyčna nazvać vinavatym (takija pracesy majuć vialikaje sacyjalnaje značeńnie), pracesy i prysudy in abentia nie buduć mieć patrebnaha efiektu i značeńnia. U tym liku dla achviar.
Ci lepš tak, čym naohuł nijak? Mabyć, tak. U lubym vypadku najaŭnaja kanfihuracyja — maksimalna mahčymaja. Inakš jaje b nie zdaryłasia naohuł.
Razam z tym, ni adsutnaść abvinavačanaha, ni imunitety dakładna nie pieraškoda źbirać dokazy, vieści rasśledavańnie i rychtavać abvinavaŭčyja zaklučeńni. I heta nie varta niedaaceńvać.
Jak i ŭ cełym — stvareńnie hetaha trybunała, zapaŭnieńnie prabiełu ź jurysdykcyjaj pa ahresii (chaj i tolki dla kankretnaj situacyi), centralnaja rola Rady Jeŭropy (spravilisia i biez ZŠA) — heta vielizarny praryŭ u spravie mižnarodnaha pravasudździa. Jano zaŭsiody patrabuje šmat času i hrošaj, ale maje nieacennaje značeńnie dla supolnaści i dla adnaŭleńnia spraviadlivaści».
Kamientary